Door: Theo Buijs
Dit is de introductie van een serie artikelen van Theo Buijs over buitencommando Moerdijk.
Moerdijk ligt ten zuiden van de rivier Het Hollandsche Diep. Een spoorbrug en een verkeersbrug vormden de verbinding Zuid-Holland en Noord-Brabant. De bruggen, het grote klooster en de RK kerk zouden een belangrijke rol spelen voor het dorp Moerdijk.
Op 7 november 1944 werden beide bruggen opgeblazen.
Het grote klooster werd op dezelfde dag in brand geschoten. De mensen die daar schuilden moesten een ander onderdak gaan zoeken.
Van de kerk bleef alleen de voorgevel overeind. De toren viel op de vloer.
De laatste dagen voor de bevrijding vonden zo’n 100 Moerdijkers onder de gewelven van de kerk onderdak. De bezetters wilden kosten wat het kosten deze bruggen verdedigen, om de bevrijders vanuit Noord-Brabant te beletten Zuid-Holland te bereiken. Zij maakten een plan om rondom Moerdijk een gracht te graven waar een legertank niet over kon komen.
De blauwe lijn geeft de gracht aan. Op de plaatsen waar de wegen kruisten, werden zogenaamde tankmuren aangebracht. Deze belemmerde de doorgang van de legertanks. Ook aan de noordelijke kant van de brug (in Zuid-Holland moest eenzelfde verdediging worden gemaakt.
Het zou een immense klus worden. Om deze klus te klaren richtte de bezetters een werkkamp in. Oude barakken werden ingericht om de arbeiders te huisvesten. Het gehele kamp werd voorzien van een omheining en bewaakt door Duitse mariniers die in de haven van Moerdijk lagen. Zij bewaakte tevens de Bruggen. Vanuit kamp Vught werden ongeveer 400 gevangenen voornamelijk Joden naar Moerdijk gestuurd om onder barre omstandigheden te gaan werken. De huisvesting was slecht. Met veel mensen op elkaar gepropt in een krappe ruimte. Het eten was schaars en ronduit slecht. Ook de medische voorziening ontbrak. 11 uur per dag te moeten werken is ook menigeen fataal geworden. Van hygiëne was al helemaal geen sprake.
Het kamp was aan de oostelijke kant Verder naar het oosten lagen de Moerdijkbruggen. Omdat deze kant van de haven was volgebouwd met een hotel, café een garage en enkele woningen werd alle bebouwing met de grond gelijk gemaakt. Zo creëerde men vrij uitzicht op de bruggen. Na de oorlog zijn de tankmuren geheel of gedeeltelijk gesloopt. De tankvallen werden gedempt of smaller gemaakt. Aan de oostelijke kant van Moerdijk zijn nog diverse restanten van de tankmuren te zien. Er is duidelijk te zien dat er diverse gaten in zitten.
De Poolse bevrijders hebben pogingen gedaan de betonnen blokken kapot te schieten met hun tanks. Aanvankelijk verliep de opmars van de Polen vlot, de verwachting was dat ook de laatste hobbel (Moerdijk) snel zou zijn genomen. Op 9 november 1944 werd Moerdijk als laatste van West-Brabant bevrijd. Omdat de Duitsers de beide bruggen lieten springen, konden de geallieerde niet doorstoten naar Zuid-Holland. Het zou nog tot 5 mei 1945 duren vooraleer de rest van Nederland werd bevrijd.
Wandel en fietsroute langs verdedigingswerken
Als we een ronde maken vanaf Moerdijk haven in oostelijke richting, langs de Zwaluwsedijk komen we een bunker tegen. Deze bunker ligt aan het begin van de spoorbrug. Het doel hiervan: de brug verdedigen tegen aanvallen.
Volgens bronnen lag de bunker er al voor de tankvallen werden gegraven.
Verderop zien we de restanten van de tankmuren. Het is goed te zien dat ze stevig onder vuur zijn genomen, om de verdedigingslinie binnen te komen. Rechts op de foto zie je een betonnen fundatie waarin spoorstaven recht overeind waren bevestigd. Dat liep helemaal door tot over de dijk naar het Hollandschdiep. Zo was het hier ook onmogelijk gemaakt om met een tank de linie binnen te dringen. Net achter deze tankmuren begon de tankval.
Als we via Lage Zwaluwe over de Dirk de Botsdijk teruggaan passeren we weer restanten van de tankmuren. Bij de lantarenpaal sloot zowel links als rechts de tankval aan.
Deze stukken zijn overgebleven van de door de gevangene gegraven tankval.
Ook deze tankmuren zijn gespaard gebleven. Op deze plek werd de toegang vanuit de Keizersdijk geblokkeerd.
Enkele honderden meters verderop sloot de Reedijk aan. Er is daar ter plaatse een stuk van de tankmuur over gebleven. Dit stuk is door de eigenaar van de grond omkleed met hout en wordt gebruikt als opslag voor bijenkorven.
Terug aan de zuidzijde van Moerdijk. Hier was ook een tankval met tankmuren. Op deze plek aan de Steenweg hebben de Poolse bevrijders na een hevige strijd Moerdijk bevrijd en de bezetters verjaagd.
Voor de bewoners was het hiermee nog niet afgelopen. Omdat de bezetters veel vernield hadden en ook door bombardementen van de geallieerde lag vrijwel het hele dorp in puin. Ook de voortdurende beschietingen over en weer zorgde voor een onveilige situatie. Het zou nog maanden duren, voor het dorp weer enigszins was opgebouwd en de bewoners terug konden keren.
Tekst : Theo Buijs, Foto’s: Theo Buijs